Ազդակ — արձագանք փոխազդեցությունը կերտում է ուղեղի կառուցվածքը
Ուղեղի ամուր կառուցվածքի ձևավորման բանալին այն է, ինչը հայտնի է որպես «ազդակ-արձագանք» (Serve and return) փոխազդեցություն մեծահասակների հետ: Զարգացման այս խաղում ուղեղի մեջ ձևավորվում են նոր նյարդային կապեր, երբ փոքր երեխաները բնազդաբար ազդակ են ուղարկում թոթովանքի, դիմախաղի և ժեստերի միջոցով, իսկ մեծահասակները արձագանքում են դրան՝ պատասխանելով շատ ուղղորդված, իմաստալից ձևով: Այն սկսվում է կյանքի շատ վաղ ժամանակահատվածում, երբ երեխան ձայներ է հանում, ժպտում, շարժվում, իսկ մեծահասակը փոխազդում է և երեխայի ուշադրությունը ուղղորդում իր դեմքին կամ ձեռքին: Այս փոխազդեցությունը հիմք է ստեղծում ուղեղի կառույցի համար, որի վրա կառուցվելու է հետագա զարգացումը: Այն օգնում է ստեղծել նյարդային կապեր ուղեղի բոլոր տարբեր բաժինների միջև՝ կառուցելով երեխաների համար հուզական և ճանաչողական հմտություններ:
Օրինակ, ահա, թե ինչպես է դա աշխատում գրագիտության և լեզվական հմտությունների համար: Երբ երեխան ինչ-որ առարկա է տեսնում, մեծահասակն ասում է իրի անունը: Սա նորածնի ուղեղի մեջ կապեր է ստեղծում հատուկ հնչյունների և դրանց համապատասխան առարկաների միջև: Հետագայում մեծահասակները փոքր երեխաներին ցույց են տալիս, որ այդ առարկաներն ու հնչյունները կարող են ներկայացվել նաև թղթի վրա գրվող նշանների միջոցով: Մեծահասակների շարունակական աջակցությամբ երեխաներն այնուհետև սովորում են ինչպես վերծանել գրվածը և, ի վերջո, գրել իրենք: Յուրաքանչյուր փուլ կառուցվում է նախորդի վրա: Անհրաժեռտ է ապահովել, որ երեխաներն ունենան այնպիսի խնամողներ, ովքեր հետևողականորեն, սկսած վաղ մանկությունից, «ազդակ-արձագանք» փոխազդեցությամբ հիմք կստեղծեն երեխայի ուղեղի կառույցի ձևավորման համար՝ ի շահ նրա հետագա ուսման, վարքի և առողջության համար:
Ֆլորա Աճեմյան 